Эцсийн өмчлөлийг хуульд хэрхэн тодорхойлох: Тодорхойлолт ба босго

Нүд 1: Олон улсын бодлогод заасан тодорхойлолт

Түүхээс харахад, улс орнуудын ЭӨ-ийн тодорхойлолтод [10] зарим нэг ялгаа байсаар ирсэн бөгөөд өгөгдөл хэрэглэгчдэд ихээхэн бэрхшээл учруулсан. [11] Гэлээ ч, сүүлийн жилүүдэд тодорхойлолтууд өөр хоорондоо ойртож, дээр дурдсан гурван бүрэлдэхүүн хэсгийг багтаасан, олон улсад хүлээн зөвшөөрөгдсөн хэд хэдэн тодорхойлолт гарч ирсэн. Эдгээр удирдамжийн тодорхойлолт бүрийн хувьд, тухайн улсын хууль эрх зүйн нөхцөл байдлыг харгалзан үндэсний тодорхойлолтыг удирдамжтай уялдуулан батлах, солих шаардлагатай хэвээр байна. Үүний үр дүнд, бид улс орнуудын тодорхойлолтын зөрүүг олж харсаар байгаа бөгөөд заримдаа сөрөг үр дагаварт хүргэж байна. Жишээлбэл, ЕХ-ны гишүүн орнууд ЭӨ-ийн харилцан адилгүй тодорхойлолтыг ашигладаг тул, үүний үр дүнд зарим улс орнууд ЕХ-ны мөнгө угаахтай тэмцэх (AML) бодлогын хүссэн үр нөлөөг дэмжих үүднээс сул тодорхойлолттой байдаг. Хүнийг хөрш зэргэлдээ улсын тодорхойлолтоор бус, харин нэг улсын тодорхойлолтоор эцсийн өмчлөгч гэж үзэж болно (жишээ нь, Нүд 2-д тайлбарласан жишээг харна уу).

• 2014 онд G20-ийн гишүүн орнуудын эцсийн өмчлөлийн ил тод байдлын дээд түвшний зарчмуудыг баталсан бөгөөд үүнд ингэж заасан: “Зарчим 1: Улс орнууд эцсийн дүндээ хуулийн этгээд, эзэмшлийн зохион байгуулалтыг өмчилж, хянадаг хувь хүмүүсийг хамарсан “эцсийн өмчлөгч” гэсэн тодорхойлолттой байх ёстой.”
• FATF-ын 37 улс, 2 бүс нутгийн байгууллага, түүнчлэн FATF маягийн 9 бүс нутгийн байгууллагыг (FRSB) хамарсан FATF-ын зөвлөмжид ЭӨ-ийг “хуулийн этгээдийг эцсийн дүндээ [шууд бусаар бас орно] эзэмшдэг болон хянадаг, харилцагчийн нэрийн өмнөөс гүйлгээ хийж байгаа хувь хүнийг хэлнэ” гэж тодорхойлсон. Хуулийн этгээд, бусад эрх зүйн бусад зохицуулалт бүхий этгээдэд эцсийн хяналтыг тогтоосон хувь хүн мөн үүнд хамаарна.” [12]
• ЕХ нь 27 гишүүн улсыг хамарсан Мөнгө угаахтай тэмцэх 4 дэх удирдамждаа (AMLD4) энэхүү тодорхойлолтыг нухацтай давтаж, эцсийн өмчлөгчийг "эцсийн дүндээ үйлчлүүлэгч ба/эсвэл хувь хүнээр төлөөлүүлэн гүйлгээ хийлгэдэг тэдгээрийг эзэмшдэг эсвэл хянадаг хувь хүн" гэж тодорхойлсон. [13]
• Олборлох үйлдвэрлэлийн ил тод байдлын санаачилгын (ОҮИТБС) стандарт нь хэрэгжүүлэгч 53 улсыг хамарсан бөгөөд ЭӨ-ийг "шууд болон шууд бусаар эцсийн дүндээ хуулийн этгээдийг эзэмшиж байгаа, эсхүл хянадаг хувь хүмүүс" гэж тодорхойлсон. [14]

Нүд 2: Словак: ЭӨ-ийн тодорхойлолт дээрх кейс судалгаа

2017 онд байгуулагдсан Словак улсын төрийн секторын түншүүдийн бүртгэл нь төрийн салбарт бараа бүтээгдэхүүн, үйлчилгээ нийлүүлдэг, хөрөнгө худалдаж авдаг, эсвэл төрийн байгууллагаас зохих санхүүгийн дэмжлэг авдаг хувийн хуулийн этгээдүүдэд зориулсан ЭӨ-ийн бүртгэл юм. 2020 оны 6-р сарын байдлаар 78,608 эцсийн өмчлөгч, 28,358 компани байна. [16]

Словакын хууль тогтоомж нь өөр өөр салбаруудад зориулсан ЭӨ-ийн хэд хэдэн тодорхойлолтыг агуулдаг байсан. Гэлээ ч, ЕХ-ны AMLD4-ийг хэрэгжүүлэх явцад Словак улс тэдгээрийг 315/2015 (Төрийн секторын түншүүдийн бүртгэлийн тухай, зарим хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай хууль) тоот хуулийн дагуу нэг тодорхойлолтоор сольсон. Уг хуулинд Словак улсын мөнгө угаахтай тэмцэх ерөнхий хууль тогтоомжид (хууль № 297/2008) “эцсийн үр шим хүртэгч”-ийг дараах байдлаар тодорхойлсон. Үүнд:

“(1) Хуулийн этгээд, хувь хүн (бизнес эрхлэгч) эсвэл хөрөнгө оруулалтын бус нэгдсэн хөрөнгийн санг үр дүнтэй удирддаг, хянадаг хувь хүн бүр болон дээр дурдсан талуудын ашиг тусын тулд үйл ажиллагаа, бизнесээ явуулж байгаа хувь хүн бүрийг эцсийн өмчлөгч; эцсийн үр шим хүртэгчид гэж үзнэ. Ялангуяа дараах тохиолдолд:

• a) хөрөнгө оруулалтын бус нэгдсэн хөрөнгийн сан, зохицуулалттай зах зээл дээр арилжаалахыг зөвшөөрсөн үнэт цаас гаргагчийн алинд нь ч үл хамаарах хуулийн этгээдийн хувьд, тодорхой дүрэм журмын дагуу мэдээлэл өгөх, ил болгох шаардлага тавигдсан бол, 37) Гишүүн улсын дүйцэхүйц хууль дүрэм эсвэл дүйцэхүйц олон улсын стандартаар эцсийн үр шим хүртэгч нь дараах эрх бүхий хүн байна. Үүнд:
  • 1. эзэмшигчид бүртгэлтэй хувьцаа гэх мэт хуулийн этгээд эсвэл түүний үндсэн хөрөнгө дэх шууд болон шууд бус хувьцаа эсхүл тэдгээрийн нийт дүнгийн 25%-иас доошгүй хувийн саналын эрхтэй,
  • 2. хуулийн этгээдийн хууль ёсны байгууллага, удирдах байгууллага, хянах байгууллага буюу хяналтын байгууллага, эдгээр байгууллагуудын аль нэг гишүүнийг томилох буюу нэр дэвшүүлэх эсвэл чөлөөлөх эрхтэй;
  • 3. дээрх (1.), (2.)-д зааснаас өөрөөр хуулийн этгээдэд хяналт тавьдаг,
  • 4. холбоотой хуулийн этгээдийн бизнес эсвэл хуулийн этгээдийн явуулж буй бусад үйл ажиллагаанд эдийн засгийн ашиг сонирхлын 25%-иас доошгүй хувийг эзэмших эрхтэй,
• b) хувиараа бизнес эрхлэгчийн [17] хувьд, холбогдох хувиараа бизнес эрхлэгчийн бизнес эсвэл хувиараа бизнес эрхлэгчийн явуулж буй бусад үйл ажиллагааны эдийн засгийн ашиг сонирхлын 25%-иас доошгүй хувийг эзэмших эрхтэй хувь хүн нь эцсийн үр шим хүртэгч гэж тооцогдоно;
• c) хөрөнгө оруулалтын бус нэгдсэн хөрөнгийн сангийн хувьд, эцсийн үр шим хүртэгч нь дараах эрх бүхий хүн байна. Үүнд:
  • 1. хөрөнгө оруулалтын бус нэгдсэн хөрөнгийн санг үүсгэн байгуулагч эсвэл хувь нийлүүлэгч; үүсгэн байгуулагч эсвэл хувь нийлүүлэгч нь хуулийн этгээд бол, (a) дэд хэсэгт заасны дагуу эцсийн үр шим хүртэгч нь хувь хүн гэж тооцогдоно.
  • 2. хөрөнгө оруулалтын бус нэгдсэн хөрөнгийн сангийн хууль ёсны байгууллага, удирдах байгууллага, хянах байгууллага буюу хяналтын байгууллага, эдгээр байгууллагуудын аль нэг гишүүнийг томилох буюу нэр дэвшүүлэх эсвэл чөлөөлөх эрхтэй; эсвэл эдгээр байгууллагуудын аль нэг гишүүнийг томилох буюу нэр дэвшүүлэх эсвэл чөлөөлөх эрхтэй байгууллагын гишүүн,
  • 3. эдгээр байгууллагуудын хууль ёсны байгууллага, удирдах байгууллага, хянах байгууллага буюу хяналтын байгууллага,
  • 4. хөрөнгө оруулалтын бус нэгдсэн хөрөнгийн сангаас олгосон хөрөнгийн 25%-иас доошгүй хувийг хүлээн авдаг бөгөөд тухайн сангийн ирээдүйн эцсийн өмчлөгчдийг тодорхойлсон; хэрэв сангийн ирээдүйн эцсийн өмчлөгчдийг тодорхойлоогүй бол, хөрөнгө оруулалтын бус нэгдсэн хөрөнгийн санг байгуулснаас эсвэл үйл ажиллагаа явуулснаас ихээхэн ашиг хүртсэн хэсэг бүлэг хүмүүсийг эцсийн үр шим хүртэгч гэж үзнэ.

(2) (1)(а)-д заасан шалгуурыг хангасан хувь хүн байхгүй тохиолдолд, дээд шатны удирдлагын багийн гишүүдийг эцсийн өмчлөгч гэж үзнэ; хууль ёсны байгууллага, хууль ёсны байгууллагад ажлаа шууд тайлагнадаг хууль ёсны байгууллагын гишүүн, төлөөлөх эрх эзэмшигч, ахлах менежерийг дээд шатны удирдлагын багийн гишүүн гэж үзнэ.

(1) ба (a), (b), (c) дэд хэсгийн (2.)-(4.)-д заасан шалгуурыг дангаараа хангаагүй хэдий ч, эдгээр шалгуураас наанадаж нэгийг зөвшилцсөний дагуу төлөөлөн үйл ажиллагаа явуулж байгаа буюу ижил журамтай этгээдтэй хамт хангасан хувь хүнийг эцсийн үр шим хүртэгч гэж үзнэ.” [18]

Словакын хууль тогтоогчид ЕХ-ны тодорхойлолтын зорилгод аль болох ойртуулахын зэрэгцээ, үндэсний нөхцөл байдалтайгаа уялдуулан өөрчлөхийг хичээсэн. Тиймээс, энэ нь ЕХ-ны тодорхойлолтын бүх бүрэлдэхүүн хэсгүүдийг хадгалсан хэдий ч, гэмт хэрэгтэй холбоотой Словакын практик туршлагад тулгуурласан хамтарсан хяналт, зохицуулалттай үйл ажиллагааны зарим заалтыг нэмж оруулсан. Энэ нь хэн нэгэн ЭӨ-ийн тодорхойлолт эсвэл босгыг дангаараа хангаж чадахгүй байж болох хэдий ч, нэг ба түүнээс дээш бусад хүмүүстэй хамтдаа үүнийг хангаж чадна гэсэн үг юм. Жишээлбэл, хэрэв тэдгээр хүмүүс нь нэг гэр бүлийн гишүүд бол эсвэл өөр өөр хувьцаа эзэмшигчид ижил төстэй санал өгсөн түүхтэй байвал, хамтарсан хяналт, зохицуулалттай арга хэмжээ гэж үзнэ.

Словакын тодорхойлолтод ЭӨ-ийн хэд хэдэн тодорхой шалгуурыг (“тусгайлан”) заасан хэдий ч бусад салбарт өргөн хүрээтэй хэвээр байгаа тул, тодорхойлолтын агуулгыг хадгалсаар байна. Жишээлбэл, компанийн эзэмшдэг үнэтэй автомашиныг тухайн компанид ажилладаггүй хүн жолооддог (хөрөнгө ашиглах) бол (1) c) 4-т заасан заалтад хамаарна: Хуулиар эрх олгогдоогүй хэн нэгний аливаа эдийн засгийн үр ашгийг хамарсан “их хэмжээний ашиг”. Словак улсад компаниуд тансаг зэрэглэлийн автомашинаа жолоодохыг улстөрчдөд зөвшөөрөх нь ховор. Уг тодорхойлолт нь одоогоор ямар ч хяналтгүй байж болох хэдий ч, хүссэн үедээ шууд хяналтаа авах боломжтой хүмүүсийг мөн хамарна.

Өөр өөр улс орнууд дахь ЭӨ-ийн харилцан адилгүй тодорхойлолтууд нь тухайн хувь хүнийг нэг улсад нь компанийн эцсийн өмчлөгчөөр тодорхойлж болох ч, нөгөө улсад тэгэж үзэхгүй байж болно гэсэн үг юм. Үндэстэн дамнасан компаниудын хувьд, Словак болон хөрш Чех улсад аль алинд нь орон нутгийн охин компаниудтай байдаг бөгөөд хоёр улсад мэдээлэл ил болгох өөр өөр шаардлага тавьдаг тул, ийм зүйл аль хэдийн ажиглагдсан. [19] Уг танилцуулгыг бичиж байх үеийн байдлаар, 2020 оны 11-р сард батлагдах Чехийн ЭӨ-ийн шинэ хуулийн санал болгож буй үг хэллэг нь жишээнүүд оруулаагүй (“ялангуяа” гэсэн үг алга) хэдий ч, хэн нэгнийг эцсийн өмчлөгч гэж үзэж болох шалгууруудын бүрэн жагсаалт хэлбэрээр боловсруулсан байна. Энэ нь ЭӨ-ийг бие даасан ойлголтоос илүтэйгээр хууль ёсны, албан ёсны ойлголт болгож хувиргах эрсдэлтэй. Словак улсад хэрэв хэн нэгэн хувьцааны 24.9%-ийг эзэмшиж, өөрөөр хэлбэл ил болгох босго түвшинд хүрээгүй, бусад хувьцаа эзэмшигчид тус бүр 1%-иас илүү хувьцаа эзэмшээгүй бол, компанийн дүрмээр тухайн хүнд томоохон шийдвэр гаргах боломж олгосон бол, тухайн хүн өөрийн эцсийн өмчлөлийг мэдээлэх шаардлагатай хэвээр байна.

Словакын тодорхойлолтын баттай байдлыг шүүх дээр туршиж, шалгаж үзсэн. Шүүх нь эцсийн өмчлөгчдийг тодорхойлох боломжгүй хэдий ч, жишээлбэл, Словакын хуулиар компанийн нотлох үүргийн хүрээнд мэдээллийг ил тод зарлах шаардлагатай болсон бол, тухайн хүн нь эцсийн өмчлөгч мөн эсэхийг тогтоож болно. Шүүх эцсийн өмчлөлтэй холбоотой арав гаруй шийдвэр гаргачихаад байсан. Үүнд хуулийн этгээдүүдийг бүртгэлээс хассанаар төрийн гэрээ байгуулах тендерт оролцох эрхгүй болгох арга хэмжээ мөн орно. [20]